We leven in een tijd waarin alles tegelijk lijkt te veranderen.
Geopolitieke machtsverschuivingen, de overbelasting van onze planeet, klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit overlappen elkaar. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de wereldbevolking verviervoudigd tot circa acht miljard mensen, die gemiddeld ook nog eens vele malen meer consumeren dan een generatie geleden. De natuurlijke hulpbronnen van de aarde worden daardoor onverantwoord uitgeput — iets wat iedereen zou kunnen begrijpen, maar waartegen structurele maatregelen uitblijven. Integendeel: veel politici en ondernemers blijven pleiten voor bevolkingsgroei en toenemende consumptie, onder het mom van gewenste economische groei die in feite niet langer te rechtvaardigen is.
Tegelijkertijd ontstaat binnen één generatie een wereld die in een ongekend tempo digitaal met zichzelf verbonden raakt. Alles communiceert met alles: mensen, organisaties, systemen, algoritmen.
Die samenloop van crises en verbindingen maakt de wereld onvoorspelbaar. Oude zekerheden – nationale grenzen, ideologische kaders, traditionele vormen van bestuur en religie – verliezen hun vanzelfsprekendheid, en misschien zelfs een deel van hun noodzaak. De klassieke kaders van taal, cultuur en religie zijn immers plaatsgebonden ontstaan en vormgegeven, maar passen steeds minder goed in een globaliserende wereld. Terwijl de samenleving complexer wordt, verliezen traditionele politieke partijen hun greep op deze ontwikkelingen. Daartegenover staan populistische bewegingen die de complexiteit ontkennen en proberen de wereld van ‘vroeger’ te herstellen.
De hyperverbonden wereld
De digitale revolutie heeft een nieuwe werkelijkheid geschapen, waarin informatie en macht zich razendsnel verplaatsen. Netwerken vervangen hiërarchieën, en publieke opinie vormt zich in seconden – vaak los van feiten, soms zelfs op basis van ‘fake news’.
Burgers en organisaties reageren direct op elkaar, over grenzen heen. Invloed en macht zijn niet langer het monopolie van staten of instituties, maar van wie de algoritmen weet te bespelen.
Deze hyperconnectiviteit biedt enorme kansen – voor samenwerking, kennisdeling en innovatie – maar legt ook de zwakte van het bestaande bestuur bloot. Nationale politiek is ontworpen voor een wereld van landsgrenzen, fysieke goederenstromen en diplomatieke onderhandelingen, niet voor mondiale informatiestromen en realtime besluitvorming waarin iedereen met iedereen communiceert en moet samenwerken aan de grote vraagstukken van deze tijd.
Tegelijk moeten we zorgen dat ook de armere bevolkingsgroepen kunnen meeprofiteren van de digitale ontwikkelingen, zodat digitalisering juist bijdraagt aan zelfontplooiing en een beter bestaan. Toegang tot internet zou een mensenrecht moeten zijn.
De democratische crisis
De klassieke democratie wankelt tussen twee uitersten.
Aan de ene kant staan populisten die de complexiteit afwijzen en terug willen naar een overzichtelijke, homogene wereld waarin verandering verdacht is en nationale kaders het uitgangspunt vormen.
Aan de andere kant politici die wel aan democratie willen vasthouden, maar niet weten hoe zij haar nog effectief kunnen inzetten bij het oplossen van mondiale problemen.
Het gevolg is bestuurlijke verlamming: traag overleg tegenover snelle crises, nationale reflexen tegenover mondiale uitdagingen. Terwijl burgers zich afwenden, vullen technologische en financiële machten het vacuüm. Big Tech, data en kunstmatige intelligentie zijn nieuwe machtsfactoren geworden — zonder democratische legitimatie.
De richting van de transitie
De wereld beweegt onherroepelijk naar een vorm van digitale aansturing. De vraag is alleen: door wie, met welk doel, en op basis van welke internationale kernwaarden?
Als Big Tech en populisten het stuur in handen krijgen, zal de digitale wereld oligarchisch en autoritair worden.
Maar als politici en burgers de moed tonen om de democratie te vernieuwen, kan diezelfde digitalisering juist de basis vormen voor transparanter bestuur, meer participatie en betere internationale samenwerking. Dat past bij het groeiende besef dat we leven op één kwetsbare planeet, die met zorg behandeld moet worden en waarop al het leven een plaats verdient.
Digitale technologie hoeft geen bedreiging te zijn voor de democratie, mits zij onderdeel wordt van een nieuw bestuurlijk systeem dat even open, toetsbaar en inclusief is als de samenleving zelf. Omdat digitalisering grensoverschrijdend is, zullen ook politieke systemen zich internationaler moeten ontwikkelen. Landen moeten hun beleid beter afstemmen, minder denken in machtsstructuren en meer in samenwerkingsmodellen.
Naar een nieuwe democratie
Een toekomstbestendige democratie moet niet alleen representatief zijn, maar ook responsief: voortdurend in dialoog met burgers, data en kennisnetwerken.
Dat vraagt om nieuwe vormen van besluitvorming:
- gebruik van digitale platforms voor burgerparticipatie en collectieve deliberatie;
- inzet van AI voor beleidsanalyse en scenariovorming, onder democratische controle;
- kennis als leidraad bij beleid;
- internationale afspraken over data-ethiek, privacy en publieke digitale infrastructuren;
- eerlijke, neutrale informatievoorziening voor alle burgers wereldwijd;
- grensoverschrijdende samenwerking in wetenschap, gezondheidszorg, educatie, ecologie, infrastructuur en veiligheid.
Kortom: democratie moet zich ontwikkelen van een nationaal gericht systeem van stemmen en vergaderen naar een levend, digitaal en internationaal netwerk van samenwerking en verantwoordelijkheid – de vloeibare samenleving.
De keuze die we nu maken
De wereld in transitie wacht niet tot de politiek zich heeft aangepast.
We kunnen de digitalisering overlaten aan markt en macht, of haar gebruiken om bestuur en samenleving opnieuw met elkaar te verbinden.
De geschiedenis leert dat grote transities pas richting krijgen wanneer waarden het winnen van belangen.
Als we een democratische toekomst willen, zullen we haar opnieuw moeten uitvinden – als een systeem dat niet terugkijkt, maar vooruitdenkt naar een duurzame, digitale, internationale en rechtvaardige wereldorde.
Ontdek meer van The Fluid Society
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.