Zolang de mensheid technologie ontwikkeld is er fascinatie voor het idee dat je een namaak mens of robot zou kunnen maken. Nu het langzamerhand zover is dat voldoende intelligente computerkracht gestopt kan worden in een waggelende pop, met als voorbeeld Sophia uit HongKong, beginnen veel mensen het benauwd te krijgen over deze ontwikkeling. Immers wat nu als de volgende versies inderdaad menselijke arbeid op tal van functies totaal overbodig gaat maken ? Moeten miljoenen mensen vrezen voor hun baan en wordt de mens op zijn best een slaaf van intelligente robots ? Dat terwijl we gezien de wereld overbevolking al een groot surplus aan mensen hebben die weinig uitzicht hebben op fatsoenlijk werk ?
Bij deze ontwikkelingen zijn er een paar punten van belang. Allereerst: het zal nog erg lang duren voordat intelligente robots eenvoudig menselijk werk kunnen overnemen. En als ze dat al ooit kunnen, dan zullen dat soort robots verschrikkelijk duur zijn. Juist de mens-verzorgende banen als zorgverlener, huisschilder, hovenier, werkster, zijn voor robots de meest ingewikkelde banen. Immers voor alle deeltaken die zo’n baan vraagt, van het schoonmaken van een verfkwast, tot het knippen van takken van een heg, moeten buitengewoon ingewikkelde programma’s gemaakt worden. En dan nog. Die robots zullen altijd problemen houden in dat soort banen met kleine onverwachte, dus niet geprogrammeerde, gebeurtenissen. Het is zeer de vraag of het maatschappelijk nut heeft om hele complexe en dure robots te ontwikkelen om de menselijke soort na te bootsen en te vervangen, terwijl we al zoveel mensen hebben. De robot zal in vrijwel alle banen waarin gevarieerd handwerk voorkomt immers “second-best” blijven. Bovendien zal ongetwijfeld blijken dat veruit de meeste mensen in mens-verzorgende functies vele malen liever een empathisch contact hebben met een medemens, dan een kunstmatig contact met een chattende robot.
Een ander punt is wellicht belangrijker. Een robot is niets meer of minder dan een lopende computer. In veruit de meeste gevallen heeft het helemaal geen nut dat zo’n robot lijkt op een mens. Als er al behoefte is aan een bewegende computer, denk daarbij aan productiehallen, of voor het schoonmaken van containers, of voor het grasmaaien, dan heeft het totaal geen nut om zo’n robot op een mens te laten lijken. Of denk aan de zelf-rijdende auto: een robot bij uitstek, die echter vooral niet op een mens moet lijken. Zo’n bewegende robot moet gewoon een functioneel ontwerp krijgen dat bij het betreffende werk past.
En daarmee komen we op het belangrijkste punt: computers zijn geen mensen en zullen dat nooit worden. Mensen hebben belangrijke vaardigheden die computers niet hebben en andersom. Mensen kunnen conceptueel nadenken, hebben empathie, zijn emotioneel. Mensen zijn sterk in multi-tasking: het verrichten van gevarieerde en afwisselende activiteiten. Bovendien kunnen mensen zich gemakkelijk aanpassen aan andere omstandigheden. Robots zijn sterk in mono-tasking: het eindeloos, snel, met grote kwaliteit en precisie verrichten van veel dezelfde handelingen in een beperkte context. Computers kunnen razendsnel rekenen, en veel data verwerken volgens algoritmes.
Met name als gevolg van het laatste punt lijken computers soms intelligent en spreken we van kunstmatige intelligentie. Er is echter geen sprake van intelligentie, dat is misleidend. Intelligent is het als je in staat bent op een hoger abstractie niveau te denken. Daar is een computer slecht in. Doordat hij snel rekent lijkt hij intelligent en hij kan zelfs leren van zijn fouten, zij het altijd in een beperkte context. Wat de computer ook goed kan is in data herhalende patronen herkennen, kortom het verborgen algoritme uit schijnbaar archaïsche data sets te voorschijn halen. Ook dat is niet intelligent, slechts het resultaat van eindeloos herhalen, proberen en vergelijken. Echter de voor mensen relatief eenvoudige banen met veel handenarbeid, het voorbeeld van de werkster of huisschilder, naast meer creatieve of intelligente banen zijn en blijven buitengewoon complex voor een wandelende computer. Multi-taskende robots zullen altijd verschrikkelijk complex en duur zijn.
Wat er komende jaren vooral moet gebeuren is dat we de computer of robot inzetten voor zaken waarin hij kan excelleren en dan blijft er heel veel werk over voor mensen, waarin mensen kunnen excelleren. De computer of robot heeft unieke kwaliteiten en de mens ook, maar zijn qua inzetbaarheid totaal verschillend. Het heeft geen zin robots te maken voor functies waarin de mens, gezien zijn aard als levend wezen, altijd veel beter in zal zijn. Andersom heeft het weinig zin dat de mens werkzaamheden blijft doen waarin een computer beter is. Dat laatste effect zal er voor gaan zorgen dat heel veel nu nog menselijke arbeid overgenomen gaat worden door computers, al dan niet bewegend.
Veel zogenaamde intelligente arbeid blijkt helemaal niet zo intelligent immers veelal is 80% repeterende standaard arbeid, waar een computer beter in is. Het intelligente werk van de huisarts of jurist, zit in de 20% arbeid op het hogere abstractie niveau dat de computer niet kan. Heel veel banen in administratie en productie processen zullen verdwijnen of vergaand veranderen qua werkinhoud. Ook veel routine werk van notarissen, juristen, ambtenaren, huisartsen, zal gedigitaliseerd worden.
Daarmee gaat de arbeidsmarkt komende jaren, wereldwijd, rigoureus veranderen. Laten we dat als positieve ontwikkelingen zien. Zodat mensen zich kunnen richten op het echte “mensenwerk” en doen waar mensen goed in zijn, zoals voor oudere mensen of kinderen zorgen, of goede opleidingen verzorgen (met behulp van leersystemen, dat wel), of creatieve arbeid verrichten, of arbeid waarbij handvaardigheid van belang is. Maar ook: adviserende functies op tal van gebieden, van zorg tot financieel-administratief, waarbij de computer dient als encyclopedisch naslagwerk voor de deskundige.
En misschien blijft er ook wel meer vrije tijd voor de mens over dankzij inzet van computers, ook daartegen kan geen bezwaar zijn. Maar laten we vooral de dure onderzoeken stoppen om robots te maken die huidige menselijke banen overnemen, waarin de robot geen echte toegevoegde waarde heeft en waarin de mens altijd beter zal zijn. Leuk om mensen schrik aan te jagen, maar maatschappelijk niet relevant en commercieel niet haalbaar.
