Of hoe digitalisering de arbeidsmarkt in tweeën deelt
Tweedeling. Wekenlang werd Frankrijk geplaagd door acties van de “gele hesjes”. Mensen die zich via de sociale media organiseerden en in eerste instantie protesteerden tegen de hogere benzineprijzen. Ondertussen zagen we vergelijkbare acties in andere landen. Wat gebeurde hier? Deze actie is een hekenbare gebeurtenis in een lange reeks die het gevolg is van de overgang van de klassieke industriële samenleving naar een digitale samenleving. In deze digitale maatschappij werken hoogopgeleide mensen steeds vaker in de grote steden en bovendien dankzij de technologie niet locatiegebonden, terwijl mensen die handenarbeid verrichten afhankelijk zijn van anderen bij de keuze van hun werkplek. Ze zijn in hoge mate afhankelijk van een auto of ander vervoer om op plaatsen te komen waar ze hun werk kunnen doen, terwijl de eerste groep gebruik kan maken van het openbaar vervoer in de grote steden of kan werken vanachter een computer.
Deze tweedeling tussen twee categorieën mensen in de samenleving komt overal ter wereld voor en groeit door de digitalisering. In de VS verliezen grote groepen werknemers hun baan als autofabrieken sluiten, in Frankrijk zijn hele dorpen verlaten. Meer in het algemeen zijn mensen die handarbeid verrichten in traditionele bedrijven, in een verliezende positie terechtgekomen. Ten eerste omdat handenarbeid deels wordt vervangen door robots of automatisering. Ten tweede omdat in de digitale maatschappij veel traditionele producten worden vervangen door digitale equivalenten. Ten derde omdat veel fabrieken, die gewend zijn om lokale producten te maken, niet meer nodig zijn of vervangen worden door wereldwijd opererende bedrijven die voor de wereldmarkt produceren. Doordat de wereld meer en meer één marktplaats wordt, worden de arbeidsmarkten loontechnisch meer gelijkgetrokken en daarnaast heftig door elkaar geschud door de behoefte aan tal van nieuwe producten en productiemethoden.
Inzicht in digitalisering. Door de digitalisering worden steeds meer mensen die handenarbeid verrichten uit productieprocessen verdreven, terwijl de economie floreert. Dit is een mysterie voor veel economen, die nog steeds verwachten dat een groeiende economie ook zal leiden tot lagere werkloosheid of hogere lonen. In de digitale economie gaat een groeiende economie echter deels gepaard met minder arbeidsmogelijkheden voor grote groepen mensen. Daarnaast zal de vraag naar hoogopgeleide mensen met digitale kennis sterk toenemen. Dat proces is eigenlijk nog maar net begonnen, maar zal de komende jaren onherroepelijk doorgaan, omdat meer traditionele producten en diensten worden vervangen door digitale diensten.
Het wordt hoog tijd dat politici en economen begrijpen dat er wereldwijd een gigantische digitale transformatie plaatsvindt. Deze digitale transformatie heeft een veel grotere impact op de samenleving dan het verdwijnen van winkels die vervangen worden door online webwinkels. De digitale economie functioneert totaal anders dan de klassieke economie. Dit leidt er ook toe dat de arbeidsmarkt anders gaat functioneren, met bijvoorbeeld veel meer zelfstandigen. Er zal een grotere kloof ontstaan tussen groepen die handenarbeid verrichten en anderen die intellectueel werk verrichten dat niet aan een bepaalde plaats gebonden is. Ook ontstaat een meer internationale arbeidsmarkt, gezien het feit dat mensen van achter hun computer kunnen werken, met een grote vraag naar mensen met IT-vaardigheden.
Groeiende migratie. Het niet-lokale internationale werk wordt momenteel in hoog tempo gereorganiseerd en geoptimaliseerd. Waar vroeger allerlei bedrijven activiteiten uitbesteedden aan goedkope arbeidslanden, wordt nu steeds meer werk achter de computer gedaan, waardoor het niet meer uitmaakt waar de werknemer zich bevindt. Een groeiende groep werknemers die hersenwerk doet heeft minder behoefte aan permanente aanwezigheid in grote centrale kantoren. Het werk wordt als het ware thuis afgeleverd. Dit staat in groot contrast met het werk van de mensen die klassieke handenarbeid verrichten. Hun werk is per definitie stads- of streekgebonden en ze zijn dus veel minder internationaal georiënteerd. Voor deze groep mensen speelt migratie een grote rol. Immers, ongeveer 3,5% van de mensheid is nu op drift en zoekt werk in landen waar ze werk vinden of waar het loon beter is dan in hun thuisland. Dit betekent dat hun soort arbeid wereldwijd tot nivellering leidt in termen van arbeidskosten. Daarom wordt het klassieke handwerk in veel landen bedreigd door digitalisering en automatisering aan de ene kant en aan de andere kant door migratie van goedkope arbeidskrachten.
De toekomstige handenarbeid. Bijgevolg ontstaat momenteel wereldwijd een steeds pregnantere tweedeling van de mensheid. En er zijn verschillende werkomstandigheden nodig of wenselijk voor beide groepen. De internationalisering van tal van wetten is belangrijk voor mensen die digitaal hersenwerk verrichten om internationaal te kunnen opereren. En omdat hun werk locatie onafhankelijk is, willen ze comfortabel wonen op een prettige plek. Hoe anders is dat voor de mensen die handenarbeid verrichten. Hun werk is per definitie gebonden aan locaties waar mensen werken en wonen. Ze zullen hun werk moeten doen waar hun handenarbeid gevraagd wordt. Handarbeiders moeten dagelijks met de auto of het openbaar vervoer naar hun goedkopere huizen aan de rand van de stad reizen. Ondertussen neemt het perspectief voor mensen die handwerk moeten doen af. Toch blijft er ook in een vergaand gedigitaliseerde samenleving altijd behoefte aan handenarbeid. Het is een illusie dat robots klassieke niet repeterende handarbeid gaan overnemen. Maar het aantal mensen dat nodig is voor handarbeid zal onvermijdelijk afnemen.
Er zijn nieuwe oplossingen nodig. Dit is de achterliggende oorzaak van het protest van de gele hesjes. De digitalisering trekt zware sporen in onze samenleving en op de arbeidsmarkt. Er is sprake van een tweedeling in de samenleving en die zal in toenemende mate leiden tot twee verschillende groepen mensen in de samenleving met verschillende perspectieven en dus ook andere behoeften. Het wordt tijd dat beleidsmakers en economen met nieuwe sociaal-economische concepten komen voor de digitale samenleving. In Frankrijk zal president Macron moeten bewijzen dat hij de situatie heeft begrepen en hij wordt uitgedaagd om daar oplossingen voor te vinden.
