Wie regelmatig de berichtgeving volgt in de media zal ongetwijfeld zo af en toe zuchtend zijn krant terzijde schuiven: gaat het allemaal nog wel goed in de wereld ? Naast fantastische verworvenheden als welvaart (met name in de Westerse wereld vooralsnog), uitbannen van honger en ziekte, ongelofelijke nieuwe technologieën, zien we anderzijds de opeenstapeling van problemen van wereldwijde omvang. Velen zullen zeggen dat er altijd conflicten zijn geweest, naast vooruitgang. Zolang de mensheid bestaat waren er periodes van grote bloei, maar ook periodes van ellende. Periodes van grote technologische vooruitgang, naast periodes met oorlogen. Maar, het lijkt wel of op dit moment een grote versnelling van gebeurtenissen plaatsvindt én bovendien lijkt er van alles tegelijk plaats te vinden én bovendien is de omvang van veel problemen wereldwijd en niet lokaal. Dat maakt dat deze periode toch anders is dan vorige periodes, waarin de mensheid door pieken en dalen ging.
Door de nieuwe technologieën is de wereld onherroepelijk een onderling verbonden wereld, een hyperconnected world, geworden. Een gebeurtenis op één plek, is het volgende moment bekend op een andere plek en kan daar de samenleving beïnvloeden. Iemand vindt een cryptomunt uit. Nog geen jaar later zijn er meer dan duizend varianten van. Een cybercrimineel hackt een slachtoffer. Binnen enkele jaren worden miljoenen personen gehackt en is cybercriminaliteit wellicht de snelst groeiende vorm van criminaliteit. Enkele migranten raken op drift door omstandigheden. Dankzij smartphone en internet raken binnen enkele jaren vele miljoenen op drift. De lijst van dit soort verschijnselen in “de vloeibare samenleving” is eindeloos. We zitten in een hyper nerveuze hyperconnected wereldsamenleving, die betrekkelijk gemakkelijk beïnvloedbaar is (nepnieuws) en veelal door emoties gestuurd wordt. Een wereld die een speelbal is van gebeurtenissen die uitvergroot worden op social media. Maar ook een speelbal van wereldwijde effecten van milieuverontreiniging, grondstoffen tekorten, gebrek aan water kwaliteit. Een speelbal van de miljoenen mensen die op drift zijn en een veilige haven zoeken. Een speelbal van “toevallig” gekozen leiders die de wereld dreigen op tilt te zetten vanuit hun eenzijdige standpunt: Trump, Poetin, Erdogan.
De vraag bij dit alles is of de wereld niet feitelijk stuurloos aan het worden is. In vroegere tijden waren er ook problemen. Maar die problemen hadden een schaalgrootte die toch beperkt was. Een hongersnood in bepaalde landen, een dictator in een ander land. Dat alles had een relatief beperkte omvang. De wereld: de samenleving en zijn ecosystemen kwamen er niet door in onbalans. De wereld werd dan wel niet bestuurd, maar was inherent in balans, stomweg omdat de vraagstukken geen omvang hadden om de wereld als geheel in onbalans te brengen. Maar op dit moment zijn vrijwel alle grote vraagstukken wereldvraagstukken, die wel degelijk de wereld als geheel in onbalans kunnen brengen en dus leiden tot gevaarlijke situaties voor mens en leefomgeving. De klimaatvraagstukken, indien niet goed opgelost, bedreigen de mensheid en de ecosystemen serieus. De cybercriminaliteit, indien niet aangepakt, bedreigt alle mensen en de samenleving als geheel. Het migrantenvraagstuk, indien niet aangepakt, bedreigt alle ordelijke staten in hun bestaan. Het kappen van regenwouden bedreigt, indien niet aangepakt, zowel de habitat van unieke diersoorten als wel de zuurstoflongen van de wereld.
En wie pakt deze vraagstukken aan ? De Verenigde Naties ? De VN wordt, ondanks alle goede werken, toch gezien als een redelijk tandeloos orgaan en heeft niet de macht om op cruciale gebieden het verschil te maken. De individuele staten dan ? Die zijn allemaal te druk met zichzelf en zullen, wat betreft genoemde voorbeelden van wereldvraagstukken, toch vooral aan zichzelf denken. Rijke ondernemers ? Ja er bestaan enkele foundations met goede doelen. Helpt het echt ? Ja op kleine deelgebieden, maar niet op de cruciale gebieden die gaan over het overleven van de mensheid als geheel.
Op een aantal gebieden is een aanpak nodig zoals de conferentie van Parijs over het CO2 vraagstuk. Op een aantal gebieden moeten wereldwijde convenanten afgesproken worden om een wereldwijde aanpak van een probleem in gang te zetten. Antonio Guterres, Secretaris-generaal van de Verenigde Naties, heeft onlangs voorgesteld een wereldconferentie te beleggen over het migranten vraagstuk. Vanuit de constatering dat dat alle landen aangaat, dat het niet door individuele landen op te lossen valt en dat een aantal basis uitgangspunten terzake dit vraagstuk met elkaar moet worden besproken en vastgesteld. Het valt te hopen dat hij zijn zin krijgt en een dergelijke conferentie van de grond komt. Maar op veel andere gebieden is behoefte aan dergelijke wereldconferenties. Op dit moment dreigt de mensheid door stuurloosheid in steeds grotere problemen te geraken. De mensheid is altijd redelijk stuurloos geweest, maar dat was niet zo erg, gezien de beperkte omvang van de problemen in het verleden. Nu is dat wel erg. Een stuurloze mensheid die de genoemde wereldvraagstukken niet oplost koerst regelrecht aan op de afgrond. Allerlei machten met eigen belangen, variërend van Tech Giganten, tot cyber criminelen, tot multinationals, tot dictatoriale overheden en financiële partijen, dreigen de wereld uiteen te rijten met als oogmerk er zelf beter van te worden. Of de wereld als geheel overleeft zal een aantal actoren van nu de spreekwoordelijke worst zijn. Overheden zullen veel meer één vuist moeten maken om gezamenlijk tot concepten, convenanten, besturingsmodellen, te komen voor de hyperconnected wereld. De wereld is onderling verbonden, of we dat nu leuk vinden of niet. Die verbondenheid leidt tot allerlei consequenties. Er is veel ten positieve mogelijk dankzij die verbondenheid. Maar er is minstens evenveel mogelijk waardoor de wereld in een uitzichtloze neerwaartse spiraal terecht komt. De wereld is wel een verbonden wereld, maar niet een bestuurde wereld. De wereld zal veel meer als eenheid bestuurd moeten worden om de grote vraagstukken tot een oplossing te brengen. Het is op dit moment de keuze tussen een stuurloze mensheid die steeds meer speelbal wordt van vileine krachten die uit zijn op eigen gewin, of op een wereld die in saamhorigheid probeert oplossingen te vinden voor de vele problemen. Een wereld die een nieuwe balans vindt, passend in de digitale stroomversnelling, de grote mobiliteit van miljoenen mensen en een beter dan nu gespreide welvaart voor iedereen. Het kan allemaal wel. Maar dan moeten er toch wat mensen opstaan die aan de huidige stuurloosheid van de mensheid een einde gaan maken.
