De Verenigde Staten van Europa
Een toekomstvisie voor een krachtig, samenwerkend continent
Problemen met supermachten. De wereldorde wordt momenteel gegijzeld door drie supermachten: de Verenigde Staten, Rusland en China. Elk lijkt ervan overtuigd dat de wereld kan worden opgedeeld in invloedsferen: Rusland over Europa, de VS over Amerika, China over Azië. Deze visie blijkt uit hun daden — Rusland eist Oekraïne op, China werpt zijn schaduw over Taiwan, en zelfs de VS maakt geopolitieke claims op Canada, Groenland en Panama.
Het gaat hier om ouderwetse machtspolitiek, die haaks staat op het multilaterale VN-systeem én op de digitale wereld van vandaag, waarin samenwerking over grenzen heen juist eenvoudiger wordt.
Waarom die claims onhoudbaar zijn. De claims van deze supermachten zijn om drie redenen onterecht:
1. Geen militaire dreiging. Oekraïne vormt geen bedreiging voor Rusland, Taiwan niet voor China, en Canada of Panama niet voor de VS.
2. Geen tekort aan grondgebied of hulpbronnen. Deze landen bezitten al immense hoeveelheden land en natuurlijke rijkdommen. Er is geen rationele noodzaak tot expansie.
3. Morele verantwoordelijkheid. Van supermachten mag worden verwacht dat zij bijdragen aan stabiliteit en wereldorde — niet dat zij deze ondermijnen. In plaats daarvan gedragen zij zich als roofridders die boven het internationaal recht denken te staan.
Europa als alternatief model. Tegen deze achtergrond is Europa, hoe onvolmaakt ook, een hoopvol tegenbeeld. Na de Tweede Wereldoorlog kende het continent tachtig jaar vrede, onderlinge samenwerking en groeiende welvaart. Lidstaten die zich aansloten bij de Europese Unie profiteerden vrijwel allemaal van stabiliteit en economische vooruitgang. Elders in de wereld ontstaan inmiddels soortgelijke samenwerkingsverbanden, zoals de Afrikaanse Unie en ASEAN.
Maar dit succes roept ook weerstand op. Rusland vreest dat zijn bevolking het Europese model als aantrekkelijk gaat zien. De VS kijkt neer op Europa’s trage besluitvorming en ‘woke’ waarden. En Europa’s zwakke defensie-inzet heeft lang op Amerikaanse bescherming gesteund.
Terechte kritiek. Op dat laatste punt is de kritiek terecht. Pas onder druk van Trump is Europa wakker geschud. Er wordt nu nagedacht over een zelfstandige defensiestructuur, maar tastbare resultaten ontbreken nog.
Ook op andere fronten is Europa té afhankelijk van de VS — met name in de digitale sfeer. Cloudopslag, sociale media en kritische IT-infrastructuur zijn grotendeels in handen van Amerikaanse Big Tech. Dat brengt veiligheidsrisico’s, verlies van innovatie én een economische aderlating met zich mee. Bovendien schuwen Amerikaanse techbedrijven Europese regelgeving.
Een zelfstandigere IT-koers is dringend nodig — net als op andere strategische gebieden.
De noodzaak van strategische autonomie. Europa moet in meerdere domeinen zijn autonomie versterken:
• Defensie en veiligheid
• IT en digitale infrastructuur
• Grondstoffenbeleid en energievoorziening
• Industrieel en technologisch beleid
• Financiën, fiscaliteit en innovatie
Hoewel de VS Europa ooit juist opriep zelfstandiger te worden, kijkt Washington nu met argwaan naar Europa’s groeiende economische en politieke rol — net als Rusland. Een assertief Europa past niet in hun wereldbeeld van drie dominante sferen.
Supermacht 2.0. Europa staat op een kruispunt. Doorgaan zoals nu — reactief, verdeeld, afhankelijk — betekent verzwakking. Alleen door zich verder te ontwikkelen tot een moderne, multilaterale supermacht kan Europa zijn waarden beschermen en versterken. Dat betekent: het huidige model van soevereine lidstaten met gedeelde bevoegdheden behouden, maar versterken. De EU werkt redelijk, maar heeft duidelijke zwaktes:
- Het vetorecht frustreert besluitvorming.
- Te weinig bevoegdheden liggen bij Brussel op cruciale terreinen: defensie, digitalisering, gezondheidszorg, onderwijs, fiscaliteit, transport, wetenschap.
- Het Europa van een vrij verkeer van personen, goederen, diensten wordt gefrustreerd door het vasthouden aan nationale belangen en het ontbreken van harmoniseren van wetgeving tussen landen.
Een gecoördineerd Europees beleid op deze terreinen zou miljarden besparen én slagkracht opleveren. De mogelijkheden van de EU zijn nog lang niet optimaal benut door het vasthouden aan nationale stokpaardjes en gebrek aan vertrouwen en samenwerking. Mede daardoor komt de positie van de Euro als internationale reservemunt niet goed van de grond.
Europese samenwerking wereldwijd. Europa kan méér zijn dan een regionale speler: het kan wereldwijd samenwerking stimuleren en inspireren. Wat we geleerd hebben in tachtig jaar Europese samenwerking, kan gedeeld worden met opkomende regionale verbanden zoals de Afrikaanse Unie of ASEAN.
Digitale samenwerking biedt enorme kansen: gezondheidszorg, klimaat, landbouw, cultuur, innovatie en onderwijs kunnen internationaal verbonden worden — tussen experts, overheden en maatschappelijke organisaties.
Met landen als Canada, Zuid-Korea, Japan en andere geïnteresseerde partners kunnen gelijkwaardige associatieverdragen worden gesloten, als fundament voor een nieuwe, op samenwerking gebaseerde wereldorde. Daarmee kan de macht van de huidige supermachten China, de VS en Rusland gepareerd worden.
De Verenigde Staten van Europa. Laten we pleiten voor een nieuwe vorm van Europese integratie. Niet als kopie van oude machtsmodellen, maar als Supermacht 2.0:
- Multilateraal, democratisch, toekomstgericht.
- Een Europa dat interne macht structureert op basis van samenwerking, en extern gericht is op partnerschap in plaats van dominantie.
- Een Europa dat digitale netwerken, menselijke waardigheid en mondiale rechtvaardigheid centraal stelt.
Zó’n Europa kan bijdragen aan wereldvrede, brede welvaart en ecologisch herstel.
En daarmee aan een wereld die niet alleen beter is voor de mens, maar ook voor de natuur.
Ontdek meer van The Fluid Society
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.