Kan de mensheid de mensheid nog redden?

Dat de wereld zich op dit moment in een dramatische situatie bevindt kan niemand ontgaan. We zitten in een te ver doorgeschoten consumptiemaatschappij, met een te grote hoeveelheid mensen die steeds meer consumeren en de natuurlijke omgeving erodeert daardoor met te forse stappen. Zodanig dat tal van wetenschappers op het gebied van klimaat, biodiversiteit, grondstoffen en biologie, menen dat op hun gebied de punten van “no-return” gepasseerd zijn. Inmiddels blijft de politiek, wereldwijd, in de greep van korte termijn belangen, onderlinge concurrentie en territoriale conflicten, inplaats van dat gezamenlijk gekeken wordt naar de waarschuwingen van wetenschappers en hoe de grote vraagstukken waar de mensheid mee wordt geconfronteerd opgelost kunnen worden.

Bij steeds meer mensen ontstaat hierdoor het gevoel dat de mensheid als geheel op een glijbaan staat, die almaar steiler dreigt te worden met als eindresultaat, dat de natuur het heft in handen gaat nemen en de mensheid, geteisterd door steeds heftiger natuurkrachten, gedecimeerd overblijft of verdwijnt. Het vertrouwen in politieke leiders is daarom wereldwijd angstwekkend laag. Terwijl dictatoriale regimes zoals in Rusland en Noord-Korea doorgaan het volk tot in hun vezels te brainwashen en elk mogelijk protest op voorhand te onderdrukken, komt in autoritaire landen als Iran en China de bevolking in opstand tegen autocraten. Van deze regimes is geen verandering te verwachten. Tegelijkertijd  lijken democratische landen verlamd te worden door een gevaarlijke passiviteit of zelfs te neigen naar een autocratisch bestuur, wat een verklaring is voor de populariteit van een man als Trump. De ernst van klimaatproblemen en andere vraagstukken wordt veelal en in brede kringen gezien, maar op conferenties waar tot beslissingen gekomen moet worden, blijft men essentiële maatregelen of oplossingen voor zich uit schuiven, angstig als men is voor nationale politieke sentimenten, alsook de druk van grote bedrijven. Zo wordt de impasse en het gevoel van een naderende catastrofe almaar groter, terwijl de tijd onherroepelijk doordraait en de beschikbare tijd voor maatregelen verdampt.

De vraag die hierdoor opdoemt is of de mensheid anno 2022 nog in staat zal zijn de mensheid te redden? Uit het oogpunt van de natuur of de aarde is er nauwelijks sprake van een probleem. Als de mens voor zichzelf de boel verknoeit, dan lost de natuur de situatie wel op door krachtige overstromingen of droogte, ongehoorde orkanen of aardverschuivingen. Na enkele decennia ellende is de mensheid verdwenen, dan wel tot aanvaardbare proporties gedecimeerd en zal de natuur, als altijd, bloeien en groeien. De hamvraag is of er überhaupt nog een rationele uitweg is om dit soort grote natuurrampen te voorkomen of drastisch te verminderen en de natuur te behoeden voor verdere catastrofes, of dat de natuurkrachten definitief zijn ontketend.

Iedere weg tot oplossingen vergt allereerst consensus over wat er aan de hand is en welke acute maatregelen genomen moeten gaan worden. Gezien het feit dat die consensus op dit moment ontbreekt, zie het mislukken van vrijwel alle wereldwijde conferenties over de vele wereldvraagstukken, is er weinig ruimte voor hoop, dat volgende conferenties ineens wel tot overeenstemming gaan leiden. De ellende op tal van gebieden zal kennelijk eerst aanzienlijk erger moeten worden, voordat sprake zal zijn van wereldwijde consensus bij de diverse achterbannen. Zo zullen bijvoorbeeld eerst enkele landen geheel of gedeeltelijk onder water moeten verdwijnen, voordat op dat punt de wereld in beweging zal komen. We zijn dan inmiddels misschien wel weer een aantal jaren verder.

De tijd dringt. Technici vestigen hun hoop veelal op talloze nieuwe vindingen. Die komen er zeker, maar zullen te laat komen en te weinig impact hebben om het tij nog te keren. Internationale lichamen als de VN, het IPCC, e.d. zullen niet plotseling wel goed gaan functioneren, zolang hun mandaat niet versterkt wordt door nationale regeringen. Politici zullen niet plotseling van korte termijn denkers lange termijn denkers worden, simpelweg omdat de politieke systemen in de wereld het lange termijn denken nu eenmaal niet ondersteunen. Bedrijven, die van nature het consumeren altijd aanwakkeren, immers dat verhoogt de omzet, zullen niet plotseling hun economische modellen wijzigen, ten koste van omzetverlies of boze aandeelhouders. Overheden, die leven van belastinggeld, zullen niet plotseling genezen van hun neiging kiezers naar de mond te praten, omdat zij immers de  volgende verkiezingen willen winnen.

Zo heeft de mensheid zichzelf losgezongen van zijn binding met de natuur waarvan het afhankelijk is en klemgezet in markteconomische modellen, die ontoereikend zijn, alsook politieke systemen, die niet ontworpen zijn om wereldwijde vraagstukken aan te kunnen. Is er hoop ? Weinig, want welke macht kan deze impasse doorbreken, ten gunste van nieuwe economische modellen, governance systemen, vormen van internationale samenwerking, die wel toekomst gericht zijn, gebaseerd zijn op de eindigheid van de (levende) natuur en het met respect omgaan met de andere levende wezens op deze planeet? Er dient zich vooralsnog geen nieuwe politieke of geestelijke stroming aan,  noch een privaat of collectief initiatief, dat zich snel genoeg zal kunnen ontwikkelen om in de krappe jaren die de mensheid heeft voor heroriëntatie, voldoende zoden aan de dijk te zetten.  

Wat we daarom komende jaren zullen zien is het effect van ratten die het zinkende schip verlaten. Vele rijken hebben zich verzekerd van grote landgoederen, in rustige streken van de wereld, om zich terug te kunnen trekken, als de situatie dramatisch verergert. Inmiddels laten ze hun bedrijven doordraaien, om zo lang mogelijk de inkomsten te kunnen genieten, die ze nodig hebben om hun luxe levenswijze vol te houden.. De armen in de wereld, die nu al steeds getroffen worden door klimaatoverlast, uitbuiting door grote bedrijven, oorlogen bedacht door politici, zullen deels op drift raken om soelaas te vinden in landen waar het leven beter lijkt. Maar in hoog tempo worden de deuren van de rijke landen gesloten voor deze mensen. Onherroepelijk vallen er in deze groep komende jaren massale hoeveelheden slachtoffers. En dan is er een grote “middengroep”, van mensen met de huidige goede inkomens en banen. Maar veel banen zullen op de tocht komen te staan als de noodzaak om minder te consumeren leidt tot teruglopende  productie en het sluiten van fabrieken. Onherroepelijk zullen de landen verarmen die nu nog een grote welvaart genieten. 

Zeker komen er alternatieve energie systemen gebaseerd op zon en wind, die minder vervuiling veroorzaken. Alsook tal van andere technologieën, met name op digitaal gebied, die het leven prettig houden, zonder de extreme hoeveelheid fysieke goederen, die we vandaag de dag nog consumeren. Immers hoeveel fysieke apparaten had een mens vroeger niet nodig, voor alle functionaliteiten die een huidige smartphone biedt? Maar dat alles zal in stand gehouden kunnen worden met minder mensen, voor lagere kosten, met minder grondstoffen en transport.

We gaan naar een “low consumption society”, omdat het moet en omdat het (technologisch) kan. Dat zal met name de nu rijke landen hard raken, immers daar is de overconsumptie het grootst en zal de omslag de meeste impact gaan hebben op het dagelijkse leven. Maar het macro effect voor de wereld zal positief zijn. Meer mensen in de welvarende landen zullen teruggaan naar andere levensvormen: kleinschalige woonvormen, buiten de grote steden, maar wel met technologische hulpmiddelen. Schoner, werken “op-afstand”, goedkoper, rustiger, minder energie en grondstof verslindend dan in grote steden. Maar dat zal, afhankelijk van het land, niet overal of voor iedereen mogelijk zijn. Door ruimtegebrek, vervuiling, een slecht klimaat of werkloosheid, zullen velen naar de marginale kant van het leven teruggedrongen worden. Niet ondenkbaar is dat veel grote steden, onbewoonbaar gaan worden door zeespiegelstijging,  gebrek aan werk en onbetaalbare woonruimte.

Zo zal, ook als politici niet actief werken aan alternatieven structuren voor de samenleving of een ander economisch stelsel, de situatie dwingen tot verandering. Politici hebben feitelijk een simpele keuze: of ze kunnen het  natuurlijke proces naar consumindering ondersteunen en begeleiden, waardoor er een zachte transitie ontstaat richting een soberder samenleving, ofwel politici blijven het klassieke  marktmodel ondersteunen respectievelijk zijn niet in staat op internationale conferenties tot consensus te komen: dan zal de natuur des te forser ingrijpen om de mensheid te dwingen een andere koers in te slaan.

Meer lezen over dit onderwerp? Lees dan::”Why is humanity so stupid, van George Tsakraklides https://tsakraklides.com/2020/02/22/why-is-humanity-so-stupid-a-biologist-tries-to-answer-the-question-intelligently/