Eén van de termen die je tegenwoordig vrijwel dagelijks in de krant tegenkomt is Kunstmatige Intelligentie, of ook wel AI (Artificiel Intelligence) genaamd. De artikelen gaan meestal over het vraagstuk of de mens er bezorgd over moet zijn dat intelligente robots of computers het werk van mensen gaan overnemen, of erger nog: de mens gaan overheersen. De term KI of AI is een zeer misleidende term. Jazeker er is bij computers of robots sprake van kunstmatig, maar in de verste verte is er geen sprake van intelligent. Want wat betekent intelligent eigenlijk ? Het betekent vanuit een eigen bewustzijn en redenerend met gebruik van ervaringen tot (nieuwe) conclusies of handelingen komen. Kenmerkend daarbij is het gebruik maken van vaak diverse soorten informatie om tot een bepaald oordeel te komen. Iemand is “intelligenter” naarmate verbanden gelegd kunnen worden tussen verschillende soorten informatie, waar minder intelligente mensen geen verband tussen zien.
Is lerend vermogen intelligent ?
Als we dus het woord intelligent gaan verbinden aan een computer (of robot, zijnde een wandelende computer) dan verondersteld dat een zelf-bewust, redenerend en ook lerend vermogen. Kunstmatige Intelligentie is eigenlijk een vreemde term. Een computer is niets anders dan een geavanceerde rekenmachine. En omdat hij razendsnel kan rekenen, kan dat intelligent overkomen. Ongetwijfeld zal de computer, dankzij de al maar toenemende vermogens om veel data snel te verwerken, veel betere conclusies op steeds meer deelgebieden kunnen trekken dan een mens. Maar de computer kan dat alleen maar op een gebied, dat vooraf nauwkeurig is bepaald (de geprogrammeerde context) en met methodieken die er als algoritmes ingestopt zijn. Natuurlijk hebben (goede) computers een lerend vermogen. Aan de slag gezet op een schaakbord of voor een Go spel (een nauwkeurig en beperkt gedefinieerd gebied met exacte vastgelegde algoritmes en regels) doet een computer het uiteraard veel beter dan een mens. En kan de computer leren van zijn fouten: zijn algoritmes verder ontwikkelen, verbeteren, maar uitsluitend binnen de regels van het spel. Maar nu dan een zelfrijdende auto. De context is al veel breder dan bij een schaakspel. Ook de algoritmes, de regels van wat wel en niet kan en mag zijn vele malen complexer. Maar nog altijd blijven het handelingen binnen een bepaalde context (het verkeer) en binnen vastgestelde regels (verkeersregels). Jazeker, ik ben er van overtuigd dat zelf rijdende auto’s het op den duur beter zullen doen en minder ongelukken veroorzaken dan mensen. Maar is een auto dan intelligent ? Stel u rijdt auto en ziet ineens een reclamebord met een aantrekkelijk restaurant. U besluit er heen te rijden en instrueert de auto. Maar ineens realiseert u zich dat er in de krant stond dat het restaurant tijdelijk gesloten is. Dus u vervolgd uw weg. Zou de auto dat ook kunnen ? Dat verondersteld dat de auto ook alle kranten (en andere informatie bronnen) bijhoudt van alles wat hij tegenkomt en u dan informeert dat het restaurant gesloten is en u voorstelt door te rijden. Redelijk ondenkbaar. De context waarin de auto dan moet kunnen handelen in een heel kort tijdsbestek wordt veel te complex. Maar zelfs als de die auto dat wel zou kunnen. Is dit nu een voorbeeld van intelligent ? Het blijft allemaal een kwestie van een bepaalde context (die we wel steeds uitgebreider maken) met daarbinnen vooraf vastgestelde regels of algoritmes. Terwijl de definitie van intelligentie nu juist is om informatie van buiten een bepaalde context te verbinden met informatie binnen de bepaalde context: als het ware “over” de gedefinieerde context heen kijken, buiten de box denken: dat vinden we intelligent. Het is erg jammer, maar computers zullen dat per definitie niet kunnen, omdat het kenmerk van een computer nu juist is rekenregels te volgen binnen een bepaalde context.
Overheersing door robots ?
En zullen de computers de mens dus niet gaan overheersen ? Wat te verwachten valt is dat de mens op steeds meer deelgebieden computers gaat inzetten. Dat zal banen kosten, althans allerlei activiteiten van mensen afsnoepen, die beter door een computer gedaan kunnen worden. Daar is weinig op tegen. Het zal de mens en samenleving alleen maar ten goede komen, mits we sociaal-economische oplossingen vinden voor het feit dat we misschien minder menselijke arbeid nodig gaan hebben. De computer zal echter blijven wat het vandaag ook is: een moderne slaaf van de mens, die binnen een bepaalde context volgens algoritmes zijn taken vervuld. Niet meer en niet minder. En als de computer niet doet waarvoor hij is geprogrammeerd, kan je gewoon de stekker er uit halen. De computer zal nooit in staat zijn om autonoom buiten het gebied waarvoor hij gemaakt is te opereren. Dat “buitengebied” bestaat voor de computer immers helemaal niet. Net zoals een kleurenblinde geen kleuren kan zien, kan een computer niet begrijpen dat er een andere context bestaat dan waarvoor hij is gemaakt. Hij kan dat gewoonweg niet waarnemen. Wat wel kan, en dat is een terechte waarschuwing van wetenschapper (o.a. Stephen Hawking, natuurkundige) en ondernemers (o.a. Elon Musk), is dat bedrijven of overheden computers of robots ontwikkelen om autonoom mensen te doden in bepaalde omstandigheden. Maar daarvoor is die robot dan kennelijk ook “bewust” geprogrammeerd in de zin dat, binnen een bepaalde context, robots geacht worden mensen bijvoorbeeld te doden. Het zou daarom een goede zaak zijn als overheden wereldwijd met elkaar afspraken gaan maken wat allemaal wel en niet kan en mag met computers en robots. Kortom: een digitale rechtstaat. Helaas is het besef niet echt doorgedrongen dat we dat komende jaren hard nodig hebben.
Het blijft uiteindelijk een vreemde term KI of AI. Het is net zo iets als “ziende blind”: omdat het kunstmatig is, dat wil zeggen door de mens geprogrammeerd, is het nu eenmaal niet intelligent, van de computer. Het zou pas intelligent van de computer zelf zijn als het niet kunstmatig ingebracht was door de mens. Het is daarom een misleidende term, die veel mensen nodeloos ongerust maakt. Het feit dat computers een lerend vermogen hebben maakt ze nog niet intelligent. En computers zijn niet gevaarlijk, zolang de mens maar bepaalt wat hun werkgebied is. Gelukkig maar.
