Niemand kan meer zonder digitale hulpmiddelen. Zonder digitale hulpmiddelen is het leven van de mens in de huidige samenleving onmogelijk geworden. Of je nu je smartphone gebruikt voor een bericht, om informatie op te vragen, voor een foto, of voor een vergadering: van de ruim acht miljard mensen heeft in 2023 tweederde een smartphone die dagelijks soms uren wordt gebruikt. Door deze smartphones met het achterliggende internet, nu aangevuld met AI, ontstaat een wereldwijd pseudo-neurologisch netwerk waardoor alles met alles verbonden is: een hyperconnected netwerk. Mensen, bedrijven, maar inmiddels ook steeds meer apparaten, functioneren als een sensor, een input/output punt dat informatie toevoegt of afneemt. Over de klassieke fysieke wereld is een digitaal spinnenweb gesponnen, dat de onderliggende fysieke laag bestuurt, middels de miljoenen IT systemen van bedrijven, overheden en burgers. De gewone burger, maar ook overheden, beginnen de grip te verliezen op dit gigantische digitale spinnenweb, waarvan niemand meer het geheel kan overzien, met miljoenen, zo niet miljarden, vertakkingen in alle sectoren van de wereldwijde samenleving. Er is een reëel risico voor het ontstaan van een digitaal zwart gat, waarbij een klein aantal Big Tech bedrijven, criminele groepen of staten de controle overnemen van (grote delen van) de steeds dominantere digitale wereld. Een analyse.
Toezicht op technologie bedrijven. Zoals al diverse malen betoogd, recentelijk nog door Marietje Schaake in The Tech Coup, dient er regulering van, en toezicht op, de digitale wereld te komen. Internet en de sociale media zouden beschouwd moeten worden als digitale services aan burgers en organisaties. Wellicht zou de aanduiding digitale nutsbedrijven daarom de juiste term zijn voor sociale media bedrijven. Immers niemand kan meer zonder deze diensten, maar inmiddels weet je als gebruiker niet wat je rechten, mogelijkheden of plichten zijn. Laat staan dat je iets weet over de kwaliteit van de dienst, bijvoorbeeld van de geleverde informatie. Ze leveren noodzakelijke diensten, ogenschijnlijk zonder dat enige overheid zicht heeft of toezicht houdt op hun handelwijze. Net zoals bij elektriciteitsbedrijven en telecommunicatiebedrijven, zou het betalen van een basisbedrag voor gebruik van de digitale diensten, waaraan vervolgens rechten kunnen worden ontleend, wellicht de meest geëigende route zijn om tot fatsoenlijke regulering en toezicht te komen.
Big Tech neemt steeds meer diensten over. Maar inmiddels gebeurt er vrijwel niets, zeker niet op het politieke vlak, en wordt de digitale infrastructuur slechts krachtiger en machtiger, zeker nu AI deel uitmaakt van het service pakket. Naarmate Big Tech meer diensten voor de samenleving levert, neemt het digitale spinnenweb feitelijk de besturing van de samenleving over. Wereldwijd zijn overheden voor hun digitale diensten, totaal overgeleverd aan een beperkt aantal Big Tech bedrijven. Hetzelfde geldt voor veel bedrijven, semi-overheidsorganisaties en zeker burgers. En nu AI systemen miljoenen banen overbodig dreigen te maken worden Big Tech bedrijven nog dominanter. Tot overmaat van ramp zijn de Big Tech bedrijven vrijwel allen gepositioneerd in de superpowers China en de VS.
Wie AI beheerst, beheerst de wereld. Niet voor niets zien we daarom tussen China en de VS, een strijd om de nieuwste technologie en AI. Het inmiddels bekende statement is: wie AI beheerst, beheerst de wereld. Oftewel: the winner takes all. Zelfs Putin heeft onlangs een dergelijke uitspraak gedaan. We kunnen dus de komende jaren zeer verbeten gevechten gaan verwachten. Enerzijds tussen China en de VS. Maar ook tussen Big Tech bedrijven en overheden onderling want het gaat ergens over: wie verkrijgt middels AI de hegemonie in de digitale wereld?
De stack. De uitkomst van deze gevechten rond technologie en AI is voorlopig ongewis. Immers moderne technologie wordt niet op één plaats gemaakt of ontwikkeld. In de IT wereld wordt gesproken over “de stack”, waarmee bedoeld wordt dat op iedere laag van een systeem ontwikkelingen plaatsvinden. En die ontwikkelingen vinden niet plaats in één fabriek of bedrijf, of zelfs in één land. Zoals iedereen weet bestaat IT technologie uit zogenaamde hardware (het apparaat) en software (de programma’s of apps). Maar ook de hardware zelf bestaat weer uit duizenden componenten, van chips tot bedrading, van het scherm tot de batterij, e.d. En al die duizenden componenten worden weer in honderden verschillende fabrieken in verschillende landen gemaakt. Al die fabrikanten hebben grondstoffen nodig voor de fabricage van de componenten en die grondstoffen worden weer in allerlei landen gedolven. Wat betreft de software is vaak sprake van internationale teams die in videoconferenties samenwerken om delen van de software te bespreken en te maken. Er valt dan moeilijk aan te wijzen welk land de software of hardware heeft voortgebracht. Kortom: ieder ingewikkeld technologie product (hetzelfde geldt voor auto’s, vliegtuigen e.d.) kent miljoenen onderdelen alsook software onderdelen, die op duizenden verschillende plaatsen, in honderden verschillende landen worden gemaakt. Dat zorgt ervoor dat de Big Tech bedrijven, als dirigenten in dit ingewikkelde IT spel, in een stevige machtspositie zitten tegenover overheden. Big Tech heeft ook uit commerciële overwegingen belang bij een global afzetmarkt en niet bij door superpowers afgescheiden markten.
Positie van superpowers brokkelt af. Daarmee is ook gezegd dat het noch voor China, noch voor de VS simpel is om de macht middels AI naar zich toe te trekken. Immers het beheersen van alle lagen van de stack is zelfs voor een superpower als China of de VS onmogelijk. Het is voor een land niet meer mogelijk zich terug te trekken in een autarkisch stelsel, zoals dat in het verleden, tot de industriële ontwikkeling, nog tamelijk gewoon was en zoals op dit moment Rusland ervaart door sancties en de uittocht van kennis. Iedere superpower, dus zeker ieder land, is afhankelijk van andere landen. De zo door populisten gewenste soevereiniteit is een illusie geworden. Globalisatie is een feit, is noodzakelijk en valt niet terug te draaien, op straffe van economische ineenstorting. En wat China of de VS ook doen, ze zullen én van andere landen én van Big Tech bedrijven afhankelijk blijven. Zijn het niet de grondstoffen, dan is het wel super geavanceerde technologie of zeldzame kennis.
De fysieke wereld en de digitale wereld. Vanwege de afhankelijkheden in the stack zal de zich ontwikkelende digitale wereld, mét zijn eigen digitale wereldorde, naar alle waarschijnlijkheid het kenmerk hebben van één gigantisch, vervlochten, hyperconnected netwerk. Daarin werkt letterlijk alles en iedereen met elkaar samen teneinde “the stack” in tal van uitingsvormen in stand te houden. Daarentegen zal de klassieke, fysieke wereld, waarschijnlijk vooralsnog zijn huidige kenmerk behouden van een grotendeels verbrokkelde wereld, met een tweetal dominante geopolitieke blokken. De digitale wereld, met zijn eigen digitale orde, ligt als een spinnenweb over de klassieke geopolitieke wereld heen.
De klassieke geopolitieke wereld versus de digitale. Er begint zich daardoor een interessant fenomeen voor te doen. Gedwongen door genoemde globalisatie beginnen er in de klassieke, fysieke wereld, twee blokken te ontstaan. Aan de ene kant de democratische wereld, met Europa, de VS en bondgenoten als Japan, Canada, Australië e.d. en aan de andere kant de verzameling van een tiental BRICS landen met vooroplopend China, Rusland, India, Brazilië en Zuid-Afrika. Door in grotere verbanden samen te werken kunnen enerzijds China en anderzijds de VS, als leiders van beide blokken, zichzelf en hun bondgenoten voorzien van grondstoffen, energie en technologie.
De twee blokken zijn dermate groot dat ze ieder redelijk autarkisch kunnen opereren. Zo kan energiearm China, dankzij bondgenootschap met Rusland beschikken over ruime voorraden gas en olie, die nodig zijn voor de electriciteitscentrales voor AI. Overigens kijkt China wel, vanuit het BRICS blok, verlekkerd naar Taiwan, onderdeel van het westerse blok, waar het bedrijf TSMC een spilfunctie vervuld in de wereldwijde behoefte aan chips. Energiearm Europa kan dankzij westerse bondgenootschappen, redelijk goed beschikken over olie en gas (uit de VS o.a.) of grondstoffen. De VS bezit in het westerse blok de sterkste positie want heeft top technologie bedrijven en toptalent, naast veel financiële middelen en energie. Europa levert dan weer enkele top bedrijven voor chip fabricage als ASML, ASMI, NXP, BESI. Naarmate AI ontwikkelingen belangrijker worden, zal de samenwerking binnen de blokken hechter gaan worden. Inmiddels doen individuele superpowers veel moeite om grondstoffen, energie en kennis bij tal van niet aangesloten landen weg te halen. Landen als Oekraïne, Midden-Oosten en tal van Afrikaanse landen, worden steeds meer speelbal in de strijd tussen leden van de twee blokken.
AI ontwikkelingen. Naast de geopolitieke conflicten zien we de ontwikkelingen van de digitale wereld waarin met name AI leidt tot ontwikkelingen die met een ongelofelijke snelheid voert naar nieuwe vergezichten met concrete mogelijkheden. Wat te denken van het feit dat AI het mogelijk gaat maken dat oudere defensie technologie met relatief kleine ingrepen plotseling superieure mogelijkheden gaat krijgen. Zo kan bijvoorbeeld een klassiek F-16 vliegtuig plotseling vele malen beter aanvallende raketten ontwijken, respectievelijk superieure raketten afvuren. Idem voor tanks, oorlogsschepen. Wat te denken van superieure businessplannen, die voor talloze bedrijven ontwikkeld worden. Idem wat betreft beleidsplannen voor overheden. Wat te denken van de implosie van de wereld van advocatuur, vertalers, accountancy, artsen, notarissen, bankemployees, omdat AI systemen hun baan in fracties van seconden kan doen, met betere kwaliteit, voor lagere kosten. Wat te denken van de totale verwarring in de onderwijs wereld, waarin alle lesboeken overbodig zijn geworden en waar leerlingen en studenten in mindere mate eigen vaardigheden hoeven te ontwikkelen, maar moeten leren hoe ze met AI systemen hun leven vorm en inhoud moeten geven. Wat in deze nieuwe ratrace belangrijk is, is dat AI een energievreter is. De duizelingwekkende hoeveelheden berekeningen die nodig zijn voor steeds geavanceerdere AI systemen vreten veel stroom. Dit betekent dat genoemde politieke blokken op dit moment alles doen om zoveel mogelijk energie bronnen te bemachtigen.
Machtsverschuivingen. Zou het zo kunnen gaan worden dat de feitelijke macht in de wereld zich steeds meer gaat verplaatsen van natiestaten, inclusief superpowers, naar de Big Tech agglomeraten? Wat nu als die organisaties zich voldoende gedienstig blijven opstellen jegens burgers en overheden, om niet het risico te lopen verboden of opgeknipt te worden? Dus akkoord blijven gaan met (beperkt) toezicht op hun handelen en inmiddels de burgers en bedrijven voldoende services blijven leveren?. Dan ontstaat een nieuwe wereld die feitelijk geregeerd en gemanaged wordt door de Big Tech bedrijven als uitvoerende organisaties voor overheden, bedrijven en burgers. Vooropgesteld dat de Big Tech niet in handen komen van kwade krachten: wat zou hier tegen kunnen zijn?
De mogelijke eindsituatie wordt dan dat de fysieke wereld, waar men woont, fysieke arbeid verricht, met vakantie gaat e.d., gemanaged blijft worden door de huidige natiestaten. Met alle wet- en regelgeving die daar bij hoort. Terwijl de digitale wereld alle niet fysieke diensten levert aan burgers en organisaties, daarbij ondersteund uiteraard door fysieke krachten waar nodig. Banken, verzekeringen, notariaat, advocatuur, scholing, zorg, reizen, alles zal qua systeem, financiële afhandeling, informatievoorziening, contracten, verzorgd kunnen worden door Big Tech bedrijven met hun AI systemen en duizenden aangesloten digitale platforms.
Als voorbeeld: alle school informatie wordt dan, wereldwijd, geleverd door Big Tech bedrijven. Ze hebben zich akkoord verklaard per land te voldoen aan lokale wetten inzake kwaliteit, inhoud, e.d. van het onderwijs. Overheden maken afspraken op welke wijze AI systemen de leerlingen en studenten onderwijzen en waar en wanneer nog fysieke leerkrachten nodig zijn ter ondersteuning. Lokaal onderwijs wordt steeds meer gebaseerd op wereldwijde kennis en AI systemen, maar wordt per land naar de lokale taal en cultuur vertaald.
Idem voor zorg organisaties. De Big Tech services houden zich aan lokale wetten, maar kunnen dankzij hun wereldwijde bereik, wel identieke achtergrond services leveren met behulp van AI systemen op gebieden als onderzoek, medicatie, diagnoses, ziektes, kennisuitwisseling e.d.. Hetzelfde geldt voor talloze andere sectoren. Notariaat, advocatuur, zorginstellingen, alles kan gerund worden door services van Big Tech bedrijven, terwijl overheden nationale eisen mogen stellen aan kwaliteit, inhoud van wat de Big Tech bedrijven per land leveren.
Maar het digitale zwarte gat dreigt. Dit alles zou kunnen gaan gebeuren komende jaren. En er is overigens geen overheid die deze trend zal kunnen keren. Mits goed begeleid zouden we wellicht zelfs van veel hopeloze bureaucratie af kunnen komen. Er is echter een grote mits: overheden zullen zich veel meer dan nu het geval is, actief moeten verdiepen in de gevolgen van de digitalisering voor de samenleving en zich met name serieus in moeten zetten voor fatsoenlijke regelgeving en toezicht. Het inktzwarte scenario is dat Big Tech bedrijven middels AI systemen steeds meer macht naar zich toetrekken zodat de economie volledig in handen komt van een klein aantal super grote bedrijven alsook dat criminele bendes of staten zich posities toe-eigenen op grond van allerlei manipulaties. Er is bij overheden veel te weinig begrip voor de ontwikkelingen in de digitale wereld, dus geen regelgeving en nauwelijks enig toezicht. Het scenario van het digitale zwarte gat zal werkelijkheid worden, tenzij overheden zich snel gaan herpakken.
