De democratie is stuk. Wat nu?

_{^{“Afbeelding gecreëerd met behulp van ChatGPT en DALL-E, AI-technologieën van OpenAI.”}}

Democratieën falen. Wie de laatste jaren de discussie volgt over de wereldwijde problemen op tal van cruciale gebieden, zal het gevoel krijgen dat de wereld in een groeiende chaos aan het belanden is. In veel landen staan democratieën onder druk en lijken autocratische bestuursvormen de overhand te krijgen. Het gaat in hoge mate mis met democratieën omdat de klassieke partijen, van links tot rechts, steeds minder in staat blijken talloze nationale problemen op te lossen en niet over het vermogen beschikken om samen met andere democratieën eendrachtig internationale vraagstukken te lijf te gaan.

Het geduld raakt op. Het feit dat steeds meer mensen niet het gevoel hebben dat de politiek iets kan doen om hun leefomgeving en hun persoonlijke omstandigheden te verbeteren, draagt er toe bij dat veel burgers steeds extremer gaan stemmen. Het geduld raakt op. Dan maar radicaal stemmen, vinden velen, want er moet “iets” gebeuren. Veelal draaien de zorgen niet zozeer om dagelijkse zaken als voldoende eten, een baan. In Westerse landen zijn op dit moment de inkomens relatief hoog, de werkloosheid is minimaal. Tal van rapporten zeggen dat Westerse landen tot de gelukkigste landen ter wereld behoren. Gemiddeld draaien de economieën redelijk goed. Toch ligt er brede onvrede ten grondslag aan  de radicalisering in de politiek.

De achterliggende oorzaken lijken te berusten op twee factoren. Allereerst worden actieve pogingen gedaan Westerse landen te destabiliseren met name door talloze vormen van misinformatie in het bijzonder vanuit Rusland. Het land heeft tal van Westerse politici ingepalmd met als doel destabilisatie en politieke beïnvloeding.  Het probeert populistische of Rusland vriendelijke regeringen aan het bewind te brengen en lijkt daarmee steeds meer succes te boeken. Bovendien speelt Rusland onder één hoedje met Iran om extreme islamieten in staat te stellen hun gedachtengoed en wandaden  te verspreiden in Westerse landen. Gemeenschappelijk doel: destabilisatie van het Westen. De aanval van Hamas op Israel was mede georkestreerd en ondersteund door Iran. Rusland en Iran penetreren Westerse landen met extreme figuren en handlangers die onrust uitlokken. De Koran verbrandingen in Scandinavië blijken een opzetje van de Russische geheime dienst. Radicale Islamieten duiken op in tal van landen om de Palestijnse kwestie te bepleiten middels demonstraties en hebben de sympathie weten te verwerven van linkse studentengroepen. Joodse organisaties en personen worden bedreigd. Uiteraard zijn er naast de buitenlandse bronnen van misinformatie, tal van interne krachten die er om diverse redenen ook belang bij hebben om de democratische orde onderuit te halen. Het kan gaan van al dan niet kwaadwillende politici tot querulanten die sociale media ontdekt hebben en er plezier in scheppen om groepen mensen op het verkeerde been te zetten. Het resultaat is dat populisten terrein winnen, dreigen de rechtstaat te marginaliseren, tegenstanders zwart te maken en journalisten te bedreigen. Dat alles leidt tot spanningen en onrust in Westerse landen.

De tweede factor van onrust betreft de toenemende spanning tussen markteconomie en groei, versus het klimaatprobleem, de overbevolking, de vervuilingsproblemen en de vernietiging van de biodiversiteit. Hoewel duizenden klimaatwetenschappers, biologen en ecologen, met regelmaat hun grote zorg uitspreken over de problemen met de  huidige markteconomie en het economische groeimodel, die leiden tot een snelle uitputting van de aarde, blijven maatregelen vanuit de politiek uit, veelal uit angst de noodzakelijk geachte economische groei te verstoren. Inmiddels komen ook gerenommeerde instituten als het IMF, de Wereldbank, het WEF e.d. tot de conclusie dat wij afkoersen op vernietiging van de mensheid en de natuur en bepleiten zij snelle en stevige maatregelen. Energietransitie, stoppen met vernietigen van tropische regenwouden, instandhouding biodiversiteit, stoppen met plastic en pesticiden gebruik, afremmen bevolkingsgroei is het devies. Vanuit allerlei maatschappelijke sectoren worden maatregelen bepleit om de klimaat- en gerelateerde problemen aan te pakken, maar er gebeurt te weinig. Binnen landen leidt dit steeds meer tot forse politieke tegenstellingen tussen enerzijds meer groene partijen, die politieke programma’s ontvouwen om een gezonde natuur en ecologie als uitgangspunt te nemen en anderzijds conservatieve delen van de bevolking die de problemen ontkennen en vrezen voor hoge kosten. Daarnaast blijken  de meeste bedrijven geen afscheid te kunnen nemen van het klassieke verdienmodel vanwege de korte termijn aandeelhouders belangen. Zo werken gevestigde belangen noodzakelijke ombuigingen actief tegen. Maar de democratie dient een oplossing te vinden voor de tegenstelling tussen wenselijke economische groei en noodzakelijke ecologische stabiliteit.

De spanningen nemen toe. Beide factoren samen verklaren grotendeels de toenemende spanningen in de Westerse samenlevingen, waarop de democratie geen antwoord heeft. Daarnaast spelen in vrijwel alle democratieën tal van affaires, zoals trage en vastlopende besluitvorming, onterechte behandeling van burgers, die het vertrouwen van de burger in de democratie aantasten. Samen met wat speelt in de internationale politiek en op het gebied van klimaat, ecologie en migratie zullen de spanningen de komende jaren ongetwijfeld toenemen in Europa alsook de VS. 

Is er hoop op verbetering? Nauwelijks. Al decennia lang zitten democratische partijen in Westerse landen in een impasse en blijken zij niet in staat om de toenemende problemen adequaat aan te pakken. Democratieën, systemen die de gemiddelde opvatting van een volk weergeven om daarmee beleid te voeren, zijn ontworpen om tegenstellingen binnen een land te overbruggen, maar zijn vrijwel niet in staat om lange termijn en internationale vraagstukken adequaat aan te pakken. De democratie, als model voor politieke besluitvorming, is stukgelopen op een al maar complexere en internationalere wereld en blijkt te leiden tot handelingsonbekwaamheid. Het huidige democratisch model is toe aan renovatie. Een verbeterd model, Democratie 2.0, moet worden ontworpen dat nationale kwesties adequater af kan handelen, dat de internationale samenwerking beter verankert, alsook in staat is lange termijn vraagstukken als klimaat, biodiversiteit, beter te kunnen hanteren. Met name de tegenstelling markteconomische groei, versus ecologische grenzen zal opgelost dienen te worden in een democratie voor de toekomst. Zolang dat nieuwe model er niet is, zitten de huidige democratieën in een impasse, met als resultaat winst voor populisme en autocratieën. 

Sombere tijden. Dit uitzicht voor samenlevingen is niet aangenaam. Populisme zal komende periode op tal van plaatsen zegevieren, zal zich richten op korte termijn zaken, om kiezers tevreden te stellen en zal de vrije pers en rechtssystemen proberen te ondermijnen. Tevens zullen terzijde geschoven klimaat en ecologische problemen steeds prangender de aandacht vragen. Overstromingen, droogte en, honger zullen leiden tot sterk toenemende migrantenstromen met als gevolg dat rijke landen alles zullen gaan doen om de grenzen te sluiten. Bij velen zinkt de moed in de schoenen, als je de verhitte discussies mag beluisteren. Weinig mensen geloven nog dat de politiek op korte termijn weer adequaat gaat functioneren en velen wachten gelaten een periode af waarin extreme partijen hun positie zullen opeisen.

De burger op weg naar de toekomst. De democratie mag dan bijna stuk zijn en voorlopig in de lappenmand liggen, de individuele burger staat nog tal van wegen open om mee te werken aan een betere wereld door gedragsverandering, door acties en een bewuste keuze voor duurzaamheid. Uiteindelijk zullen alle burgers tezamen kunnen bepalen wat de toekomst wordt. De vloeibare wereld, een wereld waarin grenzen minder van belang zijn en mensen wereldwijd digitaal samenwerken aan tal van verbeter-activiteiten, ontwikkelt zich op dit moment razendsnel door idealisme, uit noodzaak  en omdat technologie het mogelijk maakt. Hoe meer mensen zich digitaal verbinden met andere mensen in de wereld om met hun expertise en inzet samen te werken aan projecten en acties hoe beter het is. Mensen leren elkaar zo begrijpen, dwars door klassieke nationale grenzen, culturele, religieuze belemmeringen of politieke systemen. De toekomst kan bepaald worden door deze groeiende groep “vloeibare” mensen die proberen vanuit wereldperspectief onze aarde, als kwetsbaar ruimteschip, leefbaar te houden voor de mensheid in symbiose met een gezonde natuur. Laten we, bij de start van het nieuwe jaar hopen dat steeds meer mensen deelnemen aan  dit spannende avontuur zodat afscheid wordt genomen van de wereld waarin de waanzin regeert van machtspolitiek, maximale consumptie en natuurvernietiging.