Fase overgang. Dat de mensheid in aan fase overgang zit op weg naar een gedigitaliseerde samenleving (de vloeibare samenleving) zal langzamerhand iedereen wel duidelijk zijn. Waarin die gedigitaliseerde samenleving verschilt van de huidige, is echter een ander punt. Veruit de meeste mensen menen dat de huidige basis structuur van de wereld wel ongeveer hetzelfde zal blijven. Maar dat zal met grote zekerheid niet het geval zijn.
Natiestaten eroderen. De digitaliserende wereld zal ook de eeuwenoude landen structuren, de natiestaten met hun soevereine machten, diepgaand aan gaan tasten. De huidige natiestaten, met uitzondering van de VS en China, verliezen steeds meer hun grip op het wereldgebeuren. En het is zeer de vraag of zelfs China en de VS, ondanks hun wapengekletter, de digitale krachten die de samenleving ontwrichten wel kunnen beteugelen. Wat is er aan de hand ?
Digitalisering stopt niet bij grenzen. Digitalisering heeft de eigenschap om zich helemaal niets aan te trekken van bestaande wetten, landsgrenzen, de macht van natiestaten, internationale instituten. Digitalisering is een nieuwe technologische ontwikkeling, die zich in tegenstelling met eerdere technologische of industriële ontwikkelingen, voor een groot deel “ondergronds” afspeelt. Het is een ontwikkeling die werkelijk alles op zijn kop zet, van het leven van individuele burgers, tot bedrijfsstructuren, tot de ontwikkeling van landen.
Een digitale veenbrand. Digitalisering is de drijvende kracht achter globalisering en migratiestromen. Het zijn ontwikkelingen die werkelijk door niemand, ook niet de heren Trump of Xi, zijn tegen te houden. Digitale ontwikkelingen en hun effect op alles wat in de samenleving bestaat is als een ondergrondse veenbrand, die op onverwachte momenten bovengronds komt. Digitale ontwikkelingen zijn nog goed noch slecht, zoals trouwens alle technologische ontwikkelingen. Ze gebeuren gewoon en het is de mens die de technologieën ten goede of kwade aanwendt.
Turning point. Er wordt steeds meer geroepen om beheersing van nieuwe ontwikkelingen, omdat steeds meer mensen zien en merken dat allerlei zaken uit die hand lopen. In een vorig artikel (het Digitale Zwarte Gat) is ingegaan op talloze zaken die uit de rails lopen. De hamvraag is of het als vanzelf allemaal wel weer goed zal komen, of dat de mensheid echt op een “turning point” zit, van diepgaande, fundamentele maatschappelijke veranderingen. Ongetwijfeld is het laatste aan de orde. Digitalisering is veel meer dan sociale media en online winkel concepten. Het is veel meer dan enige hinder van hackers die van enkelen de data bestanden blokkeren of stelen. Digitalisering is een weergaloze “game changer” die de maatschappij komende decennia volledig en diepgaand gaat ontwrichten.
Alles met alles verbonden. Digitale ontwikkelingen, internet en sociale media in het bijzonder hebben iets gedaan gekregen wat op geen enkele andere wijze bij de mensheid ooit eerder is voorgekomen. Dat is dat letterlijk iedereen (met internet verbinding) ieder moment in contact kan komen met ieder ander. Dat lijkt op zich iets onnozels te zijn, maar is het niet. Natuurlijk kon iedereen voorspellen dat het leuk zou zijn als een oma in Nederland een neefje in Australië een filmpje kan doorsturen. Maar wat door niemand is voorspeld is dat miljoenen mensen zich plotseling en schaamteloos op internet gaan roeren over alles en nog wat. Er is als het ware een volledige kortsluiting op aarde ontstaan tussen alle mensen, maar ook apparaten (Internet of Things). Deze optie biedt ineens talloze mogelijkheden die zich op dit moment razendsnel ontwikkelen. Iedereen kan weten wat elders gebeurt. Iedereen kan ieder ander op de hoogte stellen van gebeurtenissen of belangrijke zaken. Iedereen kan zich digitaal groeperen met geestverwanten. Iedereen kan ieder ander digitaal aanvallen of bedreigen. Maar ook helpen of een riem onder het hart steken.
Nieuwe wereldordening. Er ontstaan daardoor plotseling duizenden nieuwe, digitale gemeenschappen. Dwars door klassieke culturen, fysieke grenzen, taalgrenzen, politiek barrières. Het is de auteur McLuhan in de zestiger jaren geweest die middels zijn boek:”De medium is the message” al wees op de gigantische impact van een medium op de samenleving, los van de inhoud van een bericht. Zijn boodschap wordt overduidelijk bewezen met de komst van de sociale media. Sociale media hebben zich diep geworteld in het bestaan van miljarden mensen en zijn veelal de belangrijkste bron van informatie respectievelijk activiteiten. Maar los van sociale media, heeft ook internet in bredere zin geleid tot duizenden nieuwe vormen van communicatie tussen bedrijven, wetenschappers, kunstenaars, politici, opinieleiders, e.d.. Hierdoor ontstaan miljoenen nieuwe vormen van samenwerking, met name in de private sfeer bij consumenten en bedrijven.
Grenzen vervloeien: de vloeibare samenleving is aan het ontstaan. De vele nieuwe netwerken en digitale groepen in allerlei sectoren hebben eroderende effecten op klassieke vormen van bestuur en de organisatie vorm van sectoren. Het eerste aan de beurt waren retail en het reiswezen, maar feitelijk staan alle sectoren op hun kop en zijn bezig digitale platformen of dienstverleningen op te richten. Binnen alle sectoren, zowel privaat als publiek, vinden daardoor enorme verschuivingen plaats. En in veel bedrijfssectoren is het pompen of verzuipen. Ofwel, men gaat mee en speelt een primaire rol in de digitaliserings omvorming, of men wordt uitgefaseerd. En dan gaat het meestal, en dat is essentieel, om de vervanging van duizenden nationaal georganiseerde bedrijfsmodellen en sectoren, door internationale platforms. Daarmee vervloeien landsgrenzen en wordt nationale wetgeving minder relevant. De wereld gaat over van een vaste structuur in een meer vloeibare structuur: digitalisering doet de wereld smelten tot uiteindelijk één digitaal verknoopte wereld.
Productie groei stagneert; digitaal groeit. In de meeste landen zien we op dit moment een vrijwel economische stilstand in klassieke sectoren, zoals de bouw, productie, transport. Daartegen over zien we een onstuimige groei in allerlei vormen van digitale dienstverleningen. Wie op de beurs actief is en zijn geld stak in ASML, Google, Apple, Amazon, e.d. was spekkoper en heeft vaak tientallen procenten winst per jaar weten te realiseren. Wie echter zijn geld stak in de klassieke sectoren heeft nauwelijks enige groei, of zelfs achteruitgang meegemaakt. De economische groei draait op dit moment hoofdzakelijk op de tech bedrijven en platforms. En dat is precies de ombouw van duizenden klassieke, nationaal georganiseerde sectoren, naar digitale bedrijfsmodellen.
Overheden in verwarring. Overheden strompelen achter al deze ontwikkelingen aan. Overheden werken, in tegenstelling met bedrijven en consumenten, nauwelijks digitaal met elkaar samen. Op nationaal niveau is sprake van grote verwarring over hoe sectoren als gezondheidszorg, banken, verzekeringen, sociale voorzieningen, geherstructureerd moeten worden. Hoe op de arbeidsmarkt om te gaan met allerlei nieuwe werkvormen, zoals het zzp-schap, alsook de vraag naar andere vormen van arbeid (veel meer techniek en IT, veel minder klassieke beroepen). Allerlei vraagstukken die internationaal aangepakt moeten worden, zoals dataprivacy, cyber criminaliteit, migratie, infrastructuur, lopen totaal vast, omdat nationale overheden niet international weten samen te werken op deze dossiers.
Nationale verkokering. Overhden werken nationaal verkokerd aan zaken als een Electronisch Patiënten Dossier (EDP), of Digitaal Paspoort, terwijl allang duidelijk is dat deze zaken slechts internationaal kunnen worden opgelost. Wetten, met name fiscale, deugen niet meer omdat de nieuwe platforms een bedrijfsmodel hanteren dat niet belastbaar is vanuit het oude nationalistische denken. Er moeten internationale fiscale kaders komen voor de tech giganten en platforms. Nationale overheden lopen mijlen achter ten opzichte van consumenten en bedrijven in onderling online samenwerken en communiceren.
Tegenstellingen verergeren. En wat beleidsmakers, meestal besmuikt in achterkamertjes fluisteren: “we moeten veel meer gezamenlijk internationaal aanpakken, want nationaal lukt het niet meer”, komt maar niet in de voorkamertjes, doordat populistische stromingen met veel herrie alles neersabelen wat niet in hun nationalistische, populistische kraam te pas komt. Dat zijn samengevat veel ingrediënten voor een flinke crisis.
Crisis onontkoombaar. De digitalisering valt niet te stoppen en dendert door. Eenvoudig weg omdat de consument de voordelen van tal van digitale zaken geoffreerd door de platforms omarmt. En omdat bedrijven graag internationaal samenwerken, evenals wetenschappers en vele anderen. Maar de populistische stromingen verzetten zich, mede met hulp van hun angstberichten op sociale media, met hand en tand tegen meer internationale samenwerking. Met name Europa, met een uiterst zwakke bestuurlijke structuur en landen die problemen hebben met hun binnenlands bestuur, zal het komende jaren lastig krijgen. Maar ook de VS en China zullen zich niet kunnen onttrekken aan de voortdenderende digitaliserings trein. Zelfs deze grote machtige landen zullen uiteindelijk, hoewel dat nog best tien of twintig jaar kan duren, moeten buigen voor de digitalisering, die dwingt tot globalisering van activiteiten. Bedrijven en wetenschappers zullen immers doorgaan internationaal samen te werken. Steeds meer vraagstukken (klimaat, migratie, cyber criminaliteit, etc.) lopen totaal vast op nationaal niveau en dwingen ook de VS en China meer multilateraal samen te gaan werken.
Hoe ziet de vloeibare samenleving er uit ? Als natiestaten hun soevereiniteit steeds meer moeten opgeven, wat komt er dan voor in de plaats ? Welke structuren verdwijnen, welke nieuwe komen er voor in de plaats ? Dat in een volgend artikel.
