Overheden verliezen de controle. De samenleving wordt stap voor stap de digitale wereld ingetrokken. Digitale platforms, cybercriminelen, de superrijken en dubieuze regimes vergroten hun macht in een wereld waarin de digitale economie binnenkort de klassieke economie zal domineren. Door achterblijvende wetgeving en nationale onmacht verliezen overheden de controle over digitale bedrijven, cybercriminaliteit, tal van nieuwe digitale ontwikkelingen, de groeiende digitale economie en ten slotte de samenleving als geheel. In feite staat de democratie op het spel. Wie dit niet gelooft, moet het artikel lezen van Shoshana Zuboff, professor emeritus aan de Harvard Business School, en de auteur van “The Age of Surveillance Capitalism” in the New York Times of 29 January 2021. We lopen het risico om in een ongeordende samenleving te belanden, waar het – digitale – recht van de sterkste de norm zal worden. Hieronder enkele voorbeelden.
Cybercriminaliteit is volledig uit de hand gelopen en is in 2018 uitgegroeid tot een zeer winstgevende internationale business van ongeveer 1200 miljard euro. De criminele wereld is volledig op zijn kop gezet door de mogelijkheden van digitale technologie (ransomware, phishing, etc.) en criminele platforms, zodat criminelen met weinig risico’s (nul kans om gepakt te worden), verwaarloosbare kosten en zonder fysieke slachtoffers maximale resultaten kunnen behalen. Als voorbeeld kan ransomware as a Service (RaaS) worden genoemd, waarmee IT-systemen gegijzeld kunnen worden. RaaS kan goedkoop worden gekocht op het zogenaamde darkweb, een website voor criminelen, als een dienst voor cybercriminelen. Overheden verdedigen zich nauwelijks, met name omdat deze afpersing gebruik maakt van ondoorzichtige internationale routes. Samenzwering is nog nooit zo gemakkelijk geweest. Het lijkt alsof we wachten op CaaS: Criminaliteit als een Service.
De bescherming van de privacy van gegevens in het algemeen is een nachtmerrie. China, de VS en andere landen vergroten hun greep op gegevensbestanden vanwege hun belang voor de nationale veiligheid. Techreuzen gebruiken en manipuleren privégegevens om hun bedrijf uit te breiden. Regelmatig komen privégegevens per ongeluk in het publieke domein terecht, door slordige gegevensbescherming van organisaties of door hackers. Dus niemand kan er zeker van zijn dat zijn privégegevens niet worden geroofd, gegijzeld of gecontroleerd door de overheid of per ongeluk worden gepubliceerd. De politie bestrijdt vooral traditionele diefstallen. Maar waar kunt u terecht voor digitale ongelukken met uw privégegevens?
Informatie wordt steeds vaker in de cloud opgeslagen. Overheden, burgers en bedrijven weten vaak niet waar hun gegevens zich bevinden of wat er mee gebeurt. De meeste Europese bedrijven en particulieren slaan hun gegevens op in clouds van Amerikaanse bedrijven die onder de Amerikaanse veiligheidsrechtsbevoegdheid vallen. Geen prettig idee.
De financiële wereld wordt steeds meer gedomineerd door algoritmes die deels autonoom functioneren, waardoor binnen milliseconden kapitaal van het ene deel van de wereld naar het andere kan worden getransporteerd ten behoeve van de superrijken, criminelen of financiële bedrijven. Nationale overheden hebben nauwelijks nog inzicht in internationale geldtransacties.
Fake news, deep-fake en complottheorieën vormen een directe bedreiging voor de democratie. De verkiezingen zijn in de VS beïnvloed. Het Verenigd Koninkrijk gaat naar een Brexit op basis van valse berichten. Deep-fake technieken stellen de makers in staat om bekende mensen te laten zeggen wat ze willen dat ze zeggen. Burgers weten niet meer wie of wat ze moeten geloven en worden voortdurend gemanipuleerd door algoritmen of kunnen worden meegesleept in complottheorieën. Sommige politici gebruiken deze technologieën actief om hun kiezers te beïnvloeden. Daar kunnen we niet veel aan doen, omdat de zaken vaak op internationale schaal zijn georganiseerd.
De digitale macht van grote landen als China en de VS is onbekend, maar is in ieder geval aanzienlijk. Ze kunnen moeiteloos elkaars infrastructuur of andere gevoelige systemen hacken. Dat ze vrij ver gevorderd zijn met betrekking tot het kunnen voeren van een cyberoorlog met elkaar of met andere landen staat vast.
Kunstmatige intelligentie en robotica veranderen de arbeidsmarkten rigoureus en permanent, door het automatiseren van arbeid die voorheen handmatig werd verricht. Er wordt niet veel nagedacht over de vele ethische dilemma’s en sociale gevolgen van de toepassing van de vele nieuwe technologieën.
Software in veel grote organisaties of installaties (zoals Boeing 737 MAX) blijkt soms niet goed te werken met grote ongelukken of verstoringen tot gevolg. Het duurt dagen, soms maanden, voordat de fout wordt ontdekt, omdat software vaak slecht gedocumenteerd is en er op software ontwikkeling en toepassing nauwelijks toezicht is.
De wereld komt in een groeiende digitale chaos terecht nu de economie verder verschuift naar de cyberruimte. De cyberruimte is een ongereguleerde digitale jungle, waarin nauwelijks geaccepteerde of formele regels bestaan. Onherroepelijk zullen er de komende jaren steeds meer ernstige digitale incidenten gaan plaatsvinden, zoals de klimaatverandering meer tornado’s, droogtes of overstromingen veroorzaakt. Net als bij de klimaatverandering moet de conclusie zijn dat we de groeiende digitale problemen alleen kunnen beheersen door grensoverschrijdende samenwerking tussen alle landen en grote tech bedrijven. Er moet een soort wereldwijde “digitale overeenkomst” worden gesloten om consensus te krijgen over een groot aantal digitale onderwerpen. Net als in het geval van de klimaatverandering is de tijd gekomen voor een radicale verandering in de manier waarop we de cyberruimte in de samenleving beheren: de digitale risico’s worden te groot en zijn onbeheersbaar voor individuele landen.
Conclusie. Als zo’n wereldwijd overleg uitblijft, dreigt de menselijke samenleving stap voor stap in een digitaal zwart gat terecht te komen. De superrijken, criminelen en corrupte regimes zullen dankzij nieuwe technologieën hun greep op burgers, bedrijven en de samenleving blijven vergroten. Steeds meer nieuwe technologieën zullen worden toegepast zonder enige vorm van regulering of controle, terwijl ethische richtlijnen eenvoudigweg helemaal niet bestaan. Door alle digitale ontwikkelingen dreigt de maatschappij gegijzeld te worden in een digitaal zwart gat door groepen ongrijpbare mensen, organisaties en door talloze ongecontroleerde technologieën.
