Teruggang naar vroeger is niet mogelijk. Op weg naar de vloeibare samenleving, ongetwijfeld een feit over ca. honderd jaar, moeten er nog vele hobbels genomen worden. Nu de digitale disrupties en veranderingen bezig zijn het wereldtoneel ingrijpend te veranderen (lees:”de vloeibare samenleving”) wordt de klassieke wereld heftig opgeschud. Migrerende mensen, Tech Giganten, nep nieuws, cybercrime, hackende overheden, het zijn allemaal gevolgen van de snelle digitalisering. En al deze effecten samen beïnvloeden op dit moment wereldwijd de politiek. Populisten staan her en der op om “orde op zaken” te stellen, waarmee ze meestal bedoelen: terug naar vroeger, naar de geborgenheid van een witte, christelijke samenleving. Maar dat terug naar vroeger is niet beter en is ook niet mogelijk. Het is niet beter, simpel omdat de economie en de digitalisering juist de drijvende krachten zijn geweest achter de huidige globalisering, die grosso modo, alleen maar meer welvaart en kwaliteit van leven heeft gebracht. Noch consumenten, noch bedrijven, willen terug naar vroeger, met nationale standaarden, nationale munten, slechte handelsrelaties, gebrekkig functionerende nationale bedrijven. De technologische ontwikkelingen, met hun goedkope en hoogwaardige diensten en producten, worden massaal omarmt. De teruggang naar vroeger is ook volstrekt onmogelijk, omdat de samenwerkingsnetwerken die de laatste tientallen jaren wereldwijd zijn ontstaan hun nut meer dan bewijzen en geen serieus bedrijf bereid is dat op te geven. De wederzijdse investeringen van landen en bedrijven in elkaar is op dit moment gigantisch en zal niet terug gedraaid kunnen worden door populisten als Donald Trump, Steve Bannon, Nigel Farange of Thierry Baudet.
De wereld is verstrengeld
Dat landen en bedrijven meer en meer in elkaar verstrengeld geraakt zijn is veelal niet opgemerkt door consumenten of politici maar is wel de feitelijkheid waar we in leven. De Brexit is een vreselijk tragische vergissing en is voor alle betrokken landen, de EU en UK, verschrikkelijk duur, omdat de economieën volkomen vervlochten zijn.
Met het verstrengelen in elkaars economieën, komt ook de mobiliteit van arbeid. Chinezen werken in Afrika, Polen in West-Europa, Nederlanders bouwen overal civiele werken. Is dat slecht ? Niet voor betrokken werknemers en bedrijven. En deze trend wordt alleen maar sterker. Dat brengt ons op de migranten. Miljoenen werkzoekenden verplaatsen zich over de wereld van arme naar rijke landen, met als doel werk te vinden. De rijke landen komen vaak mensen tekort of willen zelf het laagwaardige, vuile of simpele werk niet meer doen. Wat zou logischer zijn dan de migranten, onder voorwaarden en wellicht tijdelijk, beschikbaar werk aan te bieden ? Natuurlijk is er angst dat die mensen zullen blijven en de sociale voorzieningen misbruiken. Maar is het dan geen zaak om dat probleem op te lossen, in plaats van op voorhand het hek dicht te doen, waar niemand mee gebaat is ? Ook is er angst voor een gekleurde man of vrouw in de straat, zoals onze Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok zo onhandig en openhartig aangaf. Maar wordt het geen tijd dat we deze angsten overwinnen ? Wel in Afrika en Azië massaal op vakantie gaan, maar dezelfde mensen die je daar tegenkomt niet in je eigen land toelaten ? Wat is dat voor gedrag ?
De tragiek van de populisten
Conserverende, populistische, traditionele krachten verzetten zich steeds krachtiger tegen alle veranderingen op de wereld. Het is de normale weerstand tegen verandering. Iedere veranderings manager herkent het. Niemand wil dat zijn baan verandert, niemand wil dat de buurt verandert, niemand wil zijn vastgeroeste bestaan in een nieuw jasje gieten. Het is tragisch voor de populisten, maar toch gaat het gebeuren. Onherroepelijk. De digitale, vloeibare samenleving is een feit aan het worden. Bedrijven veranderen, werk verandert, sociale verbanden veranderen. Wereldwijde verbanden groeien op dit moment razendsnel, op vrijwel ieder terrein. In de wetenschap, in het zakenleven, in de kunst. Sociale media ondersteunen het internationale denken, werken, reageren van miljoenen mensen. De grote wereldproblemen van nu, milieu, energie, klimaat, migratie, zijn allemaal grote problemen, die slechts internationaal, gezamenlijk kunnen worden aangepakt. De politici zijn daar nog niet klaar voor. Omdat hun denkraam geframed is op nationaal denken. Maar stap voor stap zullen ze er achter gaan komen dat nationale oplossingen voor de huidige wereldproblemen niet mogelijk zijn. Europa begint er na veel ruzie achter te komen dat slechts een gezamenlijke aanpak van het migranten probleem tot een duurzame oplossing kan leiden. En dat bovendien moet worden samengewerkt met landen van herkomst. Dat is allemaal nieuw, moeilijk, pijnlijk. Maar tevens onherroepelijk. En wat voor het migrantenprobleem geldt, geldt voor heel veel grote wereld problemen.
De grenzen smelten
De nationale grenzen zijn aan het smelten. De wereld smelt en wordt komende decennia één geheel. Dat was het eigenlijk altijd al zo, totdat mensen, veelal edellieden, enkele honderden jaren geleden grenzen hebben uitgevonden. Welnu: dat is een enorme vergissing geweest. Die grenzen hebben meer kapot gemaakt dan opgebouwd. Er zijn nodeloze tegenstellingen door ontstaan of soms aangewakkerd tussen volkeren en er zijn vele oorlogen gevoerd om niets dan het bezit van een stuk land, dat zo-wie-zo gemeenschappelijk bezit hoort te zijn van alle mensen. Nu de grote wereldproblemen de mensheid opnieuw dwingen over grenzen heen samen te werken en de digitalisering door duwt naar een hyper connected world, zullen de hobbels geslecht moeten worden die de vloeibare samenleving tegenhouden. De conserverende krachten zijn tragisch, maar begrijpelijk in een wereld van verandering. Maar ze zijn tijdelijk en zullen uiteindelijk slechts als resultaat hebben dat de veranderings processen nog sneller gaan verlopen. Het is beter om tot nieuwe internationale bestuursvormen te komen op talloze gebieden en vele verouderde instituties op te doeken of te moderniseren. We moeten de vele veranderingen begeleiden en in goede banen leiden, niet tegenwerken. Immers de digitalisering is niet te stoppen en de wereld wordt vloeibaar.
